Wat is Afrikaanse Percussie?

Zoals elke liefhebber van Afrikaanse muziek weet, zijn de  percussie-instrumenten de basis van veel Afrikaanse muziekstijl. Wanneer de meeste mensen denken aan Afrikaanse percussie-instrumenten, denken ze aan de Djembe of de Darbuka. Natuurlijk zijn deze instrumenten belangrijk voor de geschiedenis van de Afrikaannse muziek, maar er zijn meer Afrikaanse percussie-instrumenten die minder bekend zijn.

Talkin Drums

De tama (ook dundun genoemd) is een membranofoon, die bestaat uit een zandlopervormig hardhouten body, die aan weerszijden bespannen is met dierenvel (zoals: geit, leguaan, varaan of zelfs vis. Beide uiteinden worden bij elkaar gehouden door touwen of leren riemen, die over de hele lengte van het instrument lopen. Hiermee wordt ook de spanning van de vellen geregeld.

Naam

In Senegal en Burkina Faso wordt hij ’tama’ genoemd, in Ghana ‘dondo’ en in Nigeria ‘dundun’.  Echter in het Westen noemt men het meestal talking drums. Zoals vaker bij trommels in West-Afrika bestaat het ensemble in Nigeria uit een familie van vijf verschillende trommels. Bij de Yoruba heet de grootste trommel ‘Iya Ilu’ (Moeder Ilu). De daarop volgende heten respectievelijk: Keriki, Isaju, Kanango, Gangan en Omele.

Dit instrument komt niet alleen in West-Afrika voor, maar ook in Kerala (Zuid-India) kent men een sterk hierop gelijkend instrument, genaamd Idakka.

Geschiedenis

Het is waarschijnlijk het oudste door griots gebruikte instrument in West-Afrika en gaat terug tot het oude Ghanese Rijk (circa 750-1076).
De tama is een traditioneel instrument afkomstig uit Senegal. Meestal speelt men dit instrument in groepsverband, tijdens bijzondere gelegenheden zoals feesten, trouwerijen en worstelwedstrijden. Het is van oudsher ook het instrument om boodschappen over te brengen, zoals geboorte, overlijden of oproep tot bijeenkomst van het ene dorp naar het andere. Walo ensembles bestaan uit vijf tama’s van verschillende formaten en een enkele ‘lambe’ (sabar bastrommel). Zo ontstaan fantastische ingewikkelde polyritmische stukken. Men beschouwt de tama ook wel als telg van de sabar-familie.

Techniek

De tama klem je onder de oksel bespeel je en met de hand en een (gekromde) stok; net zoals een sabar, met de bedoeling om steeds één kant te bespelen. De stok wordt gebruikt met de hand aan de vrije arm. Van de hand worden slechts de wijs-, middel- en ringvinger gebruikt. En net zoals bij de sabar is er sprake van “open” en “gedempte” slagen.
De toonhoogte verandert naargelang de muzikant met zijn bovenarm meer of minder druk uitoefent op de touwen of de riemen van de trommel. Hierdoor kan spraak worden geïmiteerd. In Senegal wordt de tama ook wel met twee handen bespeeld.

Doordat de toonhoogte zo goed te manipuleren valt, kan men er zeer goed (tonale) spraak mee imiteren; wat de bespelers dan ook maar al te graag doen. Ook worden er boodschappen doorgegeven. De volgorde van dit soort berichten is: naam ontvanger, naam van de afzender plus de boodschap. Het ‘spelen’ van de eigen naam – met name in het begin van een optreden – is onder drummers in Afrika overigens een wijdverspreide gewoonte.[bron?]

Buiten de traditionele ritmes worden er in de M’balaxmuziek ook sabar ritmes gespeeld op de tama. Met name artiesten als Youssou N’Dour, Baaba Maal en Habib Koité maken er in hun live optredens graag gebruik van. De meest bekende formatie van dit moment is Tama Walo. In Nederland is wel de meest bekende tamaspeler Pape Thiam die uit een oud griotgeslacht stam

Darbuka

In de Arabische percussie-wereld is de darbuka een van de meest gebruikte instrumenten. De darbuka behoort tot de vaastrommel-familie en is qua klank het best vergelijkbaar met de doumbek. De darbuka komt oorspronkelijk uit het noorden van Afrika. Daarnaast gebruikt men dit instrument ook veel in het Midden-Oosten, Oost-Europa en de Balkan. Darbuka-spelers worden ook wel ‘drabki’ genoemd. Deze zijn vaak verantwoordelijk voor de muzikale begeleiding van buikdanseressen. Djembé’s, maken ook deel uit van de vaastrommel-familie, maar hebben zowel qua klank en speeltechniek als qua materiaalkeuze niets te maken met de darbuka.

Djembé

De djembé is een vaastrommel die voornamelijk afkomstig is uit West-Afrika: Mali, Guinee, Senegal, Ivoorkust, et cetera.

Omdat djembés een geluid kunnen produceren dat kilometers verderop nog te horen is, gebruikte men deze trommel traditioneel om snel met andere dorpen te kunnen communiceren.

De traditionele djembé wordt met de hand gemaakt. Een boomstam wordt uitgehold en bespannen met een geitenvel. Dit vel wordt via een touw-bespanning op de djembé bevestigd.

De boom waarvan de traditionele djembés gemaakt worden is de Leky.

Tegenwoordig fabriceert men de  djembés ook fabrieksmatig. Grofweg bieden slagwerkmerken drie soorten djembés aan, waaronder:

• Fabrieksmatig geproduceerde ’traditionele’ djembés; houten trommels met een touwbespanning.
• Westerse houten djembés; klinkt warmer en voller dan een fiberglas djembé.
• Westerse fiberglas djembés; klinkt wat feller en luider dan een houten djembé.

Fabrieksmatig geproduceerde westerse djembés zijn dus gemaakt van hout óf van fiberglas. Deze djembés hebben meestal ook een natuurvel (geitenvel of buffelvel). Ze zijn echter via spanhaken op de djembé bevestigd. Dit maakt het heel gemakkelijk om het vel te stemmen of te verwisselen.

Speelwijze

De djembé kan zittend en staand worden bespeeld. Als de speler zit, dan houdt hij/zij de djembé tussen de benen; de onderkant staat op de grond. De djembé wordt dan iets naar voren gekanteld en met de knieën vastgehouden. Hierdoor is de onderkant van de trommel open waardoor het geluid kan vrijkomen. Wordt de djembé staand bespeeld, dan hangt de djembé aan een koord die over de schouder van de speler rust. Soms wordt de djembé ook bespeeld terwijl deze op een speciale standaard is bevestigd.

De speler kan verschillende klankkleuren bereiken door beide handen te gebruiken en zowel met de vingers als met de vlakke hand te spelen.

Dundun Drums

Dundun drums is de verzamelnaam voor een familie van West-Afrikaanse drums die zich naast de djembé hebben ontwikkeld in het Mande-drumensemble.

Een dundun is een cilindrische trommel met een touwstemming met aan beide uiteinden een ongelooide huid, meestal een koe of een geit. De trommel wordt bespeeld met een stok. Afhankelijk van de regio kan een gewone rechte stok, een gebogen stok met een platte kop (vergelijkbaar met de stok die wordt gebruikt voor een tama) of een rechte stok met een cilindrische kop die in een rechte hoek aan een uiteinde is bevestigd, worden gebruikt om op de huid te slaan.

Conclusie

Zoals gezegd, Afrikaanse percussie-instrumenten hebben veel meer te bieden dan slechts de djembé. Daardoor zijn ze gevarieerd en divers. Al met al kan het experimenteren met en uitproberen van nieuwe Afrikaans instrumenten de deur openen naar een hele nieuwe wereld van muzikale ervaring.

Ook interessant

• Drums, slagwerk of percussie – wat is het verschil?